Η πηγή της νεότητας δεν έχει ακόμη βρεθεί αλλά η κολύμβηση είναι ό,τι πιο κοντινό έχουμε
Δεν αποτελεί μυστικό ότι η αερόβια άσκηση μπορεί να βοηθήσει στην αναχαίτιση ορισμένων από τις φθορές της γήρανσης. Ένας ολοένα αυξανόμενος όγκος ερευνών δείχνει ότι η κολύμβηση μπορεί να προσφέρει μια μοναδική ώθηση στην υγεία του εγκεφάλου. Η τακτική κολύμβηση έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τη μνήμη, τη γνωστική λειτουργία, την ανοσολογική απόκριση και τη διάθεση. Η κολύμβηση μπορεί επίσης να βοηθήσει στην αποκατάσταση των βλαβών από το στρες και να σφυρηλατήσει νέες νευρικές συνδέσεις στον εγκέφαλο.
Όμως, οι επιστήμονες προσπαθούν ακόμη να διαλευκάνουν πώς και γιατί η κολύμβηση, ειδικότερα, παράγει αυτές τις θετικές επιδράσεις στον εγκέφαλο. Το βέβαιο είναι πως αν οι περισσότεροι ενήλικες γνώριζαν για τα γνωστικά και ψυχικά οφέλη της κολύμβησης για την υγεία, ίσως να είχαν μεγαλύτερη διάθεση να πηδήξουν στην πισίνα ή στη θάλασσα με τα παιδιά τους.
Δημιουργώντας νέα και βελτιωμένα εγκεφαλικά κύτταρα και συνδέσεις
Μέχρι τη δεκαετία του 1960, οι επιστήμονες πίστευαν ότι ο αριθμός των νευρώνων και των συναπτικών συνδέσεων στον ανθρώπινο εγκέφαλο ήταν πεπερασμένος και πως, όταν καταστραφούν, αυτά τα εγκεφαλικά κύτταρα δεν μπορούν να αντικατασταθούν. Όμως αυτή η ιδέα καταρρίφθηκε καθώς οι ερευνητές άρχισαν να βλέπουν άφθονες αποδείξεις για τη γέννηση νευρώνων, ή νευρογένεση, σε ενήλικους εγκεφάλους ανθρώπων και άλλων ζώων.
Τώρα, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι η αερόβια άσκηση μπορεί να συμβάλει στη νευρογένεση και να διαδραματίσει βασικό ρόλο στην αντιστροφή ή την αποκατάσταση των βλαβών στους νευρώνες και τις συνδέσεις τους τόσο στα θηλαστικά όσο και στα ψάρια.
Η έρευνα δείχνει ότι ένας από τους βασικούς τρόπους με τους οποίους συμβαίνουν αυτές οι αλλαγές ως απόκριση στην άσκηση είναι μέσω των αυξημένων επιπέδων μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται νευροτροφικός παράγοντας που προέρχεται από τον εγκέφαλο. Η νευρωνική πλαστικότητα – ή η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει – που διεγείρει αυτή η πρωτεΐνη έχει αποδειχθεί ότι ενισχύει τη γνωστική λειτουργία, συμπεριλαμβανομένης της μάθησης και της μνήμης.
Μελέτες σε ανθρώπους έχουν διαπιστώσει μια ισχυρή σχέση μεταξύ των συγκεντρώσεων του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα που κυκλοφορεί στον εγκέφαλο και της αύξησης του μεγέθους του ιππόκαμπου, της περιοχής του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για τη μάθηση και τη μνήμη. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι τα αυξημένα επίπεδα του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα οξύνουν τις γνωστικές επιδόσεις και συμβάλλουν στη μείωση του άγχους και της κατάθλιψης. Αντίθετα, οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει διαταραχές της διάθεσης σε ασθενείς με χαμηλότερες συγκεντρώσεις του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα.
Η αερόβια άσκηση προάγει επίσης την απελευθέρωση συγκεκριμένων χημικών αγγελιοφόρων που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Ένας από αυτούς είναι η σεροτονίνη, η οποία – όταν υπάρχει σε αυξημένα επίπεδα – είναι γνωστό ότι μειώνει την κατάθλιψη και το άγχος και βελτιώνει τη διάθεση.
Σε μελέτες σε ψάρια, οι επιστήμονες παρατήρησαν αλλαγές στα γονίδια που είναι υπεύθυνα για την αύξηση των επιπέδων του νευροτροφικού παράγοντα που προέρχεται από τον εγκέφαλο, καθώς και την ενισχυμένη ανάπτυξη των δενδριτικών αγκαθιών – προεξοχές στους δενδρίτες ή επιμήκη τμήματα των νευρικών κυττάρων – μετά από οκτώ εβδομάδες άσκησης σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου.
Αυτό συμπληρώνει μελέτες σε θηλαστικά όπου είναι γνωστό ότι ο νευροτροφικός παράγοντας που προέρχεται από τον εγκέφαλο αυξάνει την πυκνότητα των νευρώνων της σπονδυλικής στήλης. Αυτές οι αλλαγές έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλουν στη βελτίωση της μνήμης, της διάθεσης και της ενισχυμένης νόησης στα θηλαστικά. Η μεγαλύτερη πυκνότητα της σπονδυλικής στήλης βοηθά τους νευρώνες να δημιουργούν νέες συνδέσεις και να στέλνουν περισσότερα σήματα σε άλλα νευρικά κύτταρα. Με την επανάληψη των σημάτων, οι συνδέσεις μπορούν να γίνουν ισχυρότερες.
Τι το ιδιαίτερο έχει η κολύμβηση;
Οι ερευνητές δεν γνωρίζουν ακόμη ποια μπορεί να είναι η μυστική «συνταγή» της κολύμβησης. Εντούτοις, πλησιάζουν όλο και περισσότερο στην κατανόησή της. Η κολύμβηση έχει αναγνωριστεί εδώ και καιρό για τα καρδιαγγειακά της οφέλη. Επειδή η κολύμβηση περιλαμβάνει όλες τις μεγάλες μυϊκές ομάδες, η καρδιά πρέπει να δουλέψει σκληρά, γεγονός που αυξάνει τη ροή του αίματος σε όλο το σώμα. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία νέων αιμοφόρων αγγείων, μια διαδικασία που ονομάζεται αγγειογένεση. Η μεγαλύτερη ροή αίματος μπορεί επίσης να οδηγήσει σε μεγάλη απελευθέρωση ενδορφινών – ορμονών που δρουν ως φυσικός μειωτής του πόνου σε όλο το σώμα. Αυτή η αύξηση επιφέρει την αίσθηση ευφορίας που συχνά ακολουθεί την άσκηση.
Οι περισσότερες έρευνες για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο η κολύμβηση επηρεάζει τον εγκέφαλο έχουν γίνει σε αρουραίους. Σε μια μελέτη, αποδείχθηκε ότι η κολύμβηση διεγείρει εγκεφαλικά μονοπάτια που καταστέλλουν τη φλεγμονή στον ιππόκαμπο και αναστέλλουν την απόπτωση ή τον κυτταρικό θάνατο. Η μελέτη έδειξε επίσης ότι η κολύμβηση μπορεί να βοηθήσει στην υποστήριξη της επιβίωσης των νευρώνων και στη μείωση των γνωστικών επιπτώσεων της γήρανσης. Αν και οι ερευνητές δεν έχουν ακόμη τρόπο να απεικονίσουν την απόπτωση και την επιβίωση των νευρώνων στους ανθρώπους, παρατηρούν παρόμοια γνωστικά αποτελέσματα.
Ένα από τα πιο δελεαστικά ερωτήματα είναι πώς, συγκεκριμένα, η κολύμβηση ενισχύει τη βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη. Για να εντοπίσουν πόσο μπορεί να διαρκέσουν οι ευεργετικές επιδράσεις, οι ερευνητές εκπαίδευσαν αρουραίους να κολυμπούν για 60 λεπτά καθημερινά επί 5 ημέρες/εβδομάδα. Στη συνέχεια, η ομάδα εξέτασε τη μνήμη των αρουραίων.
Μετά από μόλις 7 ημέρες προπόνησης κολύμβησης, οι ερευνητές είδαν βελτιώσεις τόσο στη βραχυπρόθεσμη όσο και στη μακροπρόθεσμη μνήμη, με βάση τη μείωση των λαθών που έκαναν οι αρουραίοι κάθε μέρα. Οι ερευνητές πρότειναν ότι αυτή η ενίσχυση της γνωστικής λειτουργίας θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για τη χρήση της κολύμβησης ως τρόπου αποκατάστασης των βλαβών στη μάθηση και τη μνήμη που προκαλούνται από νευροψυχιατρικές ασθένειες στους ανθρώπους.
Αν και το άλμα από τις μελέτες σε αρουραίους στους ανθρώπους είναι σημαντικό, η έρευνα σε ανθρώπους παράγει παρόμοια αποτελέσματα που υποδηλώνουν ένα σαφές γνωστικό όφελος από την κολύμβηση σε όλες τις ηλικίες. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη που εξέτασε τον αντίκτυπο της κολύμβησης στη νοητική οξύτητα σε ηλικιωμένους, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι κολυμβητές είχαν βελτιωμένη νοητική ταχύτητα και προσοχή σε σύγκριση με τους μη κολυμβητές.
Ωστόσο, η μελέτη αυτή είναι περιορισμένη ως προς τον ερευνητικό σχεδιασμό της, καθώς οι συμμετέχοντες δεν είχαν τυχαιοποιηθεί και έτσι όσοι ήταν κολυμβητές πριν από τη μελέτη μπορεί να είχαν αθέμιτο πλεονέκτημα. Οι λεπτομέρειες του χρόνου ή των γύρων που απαιτούνται, το στυλ της κολύμβησης και οι γνωστικές προσαρμογές και οι οδοί που ενεργοποιούνται από την κολύμβηση βρίσκονται ακόμα υπό έρευνα. Όμως, οι νευροεπιστήμονες πλησιάζουν πολύ περισσότερο στο να συνδυάσουν όλα τα στοιχεία. Για αιώνες, οι άνθρωποι αναζητούσαν την πηγή της νεότητας. Η κολύμβηση μπορεί να είναι ό,τι πιο κοντινό μπορούμε να βρούμε.